Ouder worden is de belangrijkste risicofactor om Alzheimer/dementie te krijgen, maar vrouw zijn komt direct daarna. Vrouwen krijgen 2 keer vaker Alzheimer dan mannen. Hoe kan dat? Veel mensen denken dat het komt doordat vrouwen gemiddeld ca. 3 jaar langer leven. Maar dat verklaart slechts een deel van verschil, wat is er verder nog aan de hand?
Women’s Brain Initiative
Onderzoekster Lisa Mosconi is gespecialiseerd in preventie van Alzheimer bij vrouwen. Ze is gefascineerd door het veel hogere risico op Alzheimer bij vrouwen en wil de onderste steen boven krijgen. Ze staat aan het hoofd van het ‘Women’s Brain Initiative’, een team van onderzoekers dat wetenschappelijk onderzoek doet naar hoe het risico op Alzheimer bij vrouwen kan worden verminderd.
TED-talk
In onderstaande TED-talk vertelt Mosconi over haar onderzoek. Hieronder staat een samenvatting, maar kijk de Ted-talk vooral zelf!
Ze praat over verschillen in de hersenen tussen mannen en vrouwen en ziet daarin oorzaken van het verhoogde risico op Alzheimer bij vrouwen.
Snelle afname oestrogeen
De hersenen van mannen en vrouwen verschillen op een aantal punten. Voor de hersenen van mannen is het mannelijke hormoon testosteron belangrijk, voor de hersenen van vrouwen is het vrouwelijke hormoon oestrogeen belangrijk. Uit onderzoek blijkt dat mannen- en vrouwenhersenen op verschillende manieren verouderen. Dat komt niet door het verschil in hormonen maar wel door het verschil in het tempo waarin we deze hormonen verliezen. Bij mannen neemt de testosteron zeer geleidelijk af en zij hebben daar niet of nauwelijks last van. Bij vrouwen daarentegen, begint de hoeveelheid oestrogeen al vanaf middelbare leeftijd af te nemen en na de menopauze (laatste menstruatie) gaat het razendsnel. Die periode van een aantal jaren dat de oestrogeenspiegel daalt en vrouwen klachten krijgen, noemen we de overgang. De meeste vrouwen hebben behoorlijk veel klachten tijdens de overgang.
Bij vrouwen neemt de hoeveel oestrogeen na
de menopauze razendsnel af
Overgangsklachten zijn neurologische klachten
Typische overgangsklachten zoals opvliegers, nachtzweten, neerslachtigheid of stemmingswisselingen worden vaak niet gezien als neurologische problemen maar dat zijn ze wel, ze ontstaan in je hersenen. Hoe komt het dat je hersenen last hebben van de overgang?
Minder energie in je hersenen
Een belangrijke reden is dat oestrogeen nodig is voor de energiehuishouding in je hersenen. Je hersenen hebben oestrogeen nodig om voldoende energie te kunnen produceren. Wanneer je veel oestrogeen hebt, is er veel energie beschikbaar in je hersenen. Maar wanneer je oestrogeenspiegel daalt krijgen je neuronen minder energie, ze vertragen dan en ze verouderen sneller. Het energieniveau in de hersenen van vrouwen daalt in de overgang gemiddeld met maar liefst 30%. Bepaalde onderdelen van je hersenen functioneren dan een tijd lang niet meer zo goed, en dat merk je aan overgangssymptomen.
Het energieniveau in de hersenen van vrouwen daalt in de overgang gemiddeld met maar liefst 30%.
Die daling van het energieniveau in je hersenen kan bovendien ook nog leiden tot het ontstaan van de amyloide plaques die typisch zijn voor Alzheimer.
Cognitieve capaciteiten leiden er niet onder
Mosconi heeft ook bekeken of de cognitieve capaciteiten van vrouwen lijden onder de menopauze, dat zou immers logisch zijn. Daartoe zijn er cognitieve testen gedaan bij vrouwen voor en na de menopauze. Er bleek gelukkig geen verschil te zijn. Ook namen de cognitieve capaciteiten van vrouwen niet af ten opzichte van die van mannen.
Meer amyloide plaques
Omdat verlies van oestrogeen kan leiden tot meer amyloide plaques, is er gekeken of vrouwen na de menopauze meer plaques opbouwen. Dat bleek zo te zijn, vrouwen kregen gemiddeld 20% meer plaques. Mannen van dezelfde leeftijd hadden geen extra opbouw van plaques.
Verband tussen de overgang en de ziekte van Alzheimer?
Ondertussen weten we dat het proces richting Alzheimer al wel 20 tot 30 jaar eerder begint dan dat je symptomen krijgt. Het begint dus rond de menopauze. Is dat toevallig, of is er een verband tussen het ontstaan van Alzheimer en de overgang? Dat is wat Mosconi aan het onderzoeken is.
Helpt hormoontherapie?
Hoe beschermen we onze hersenen tijdens de overgang? We weten al een tijdje dat een langere blootstelling aan oestrogeen in je leven je risico op Alzheimer verlaagt. Hormoontherapie tegen overgangsklachten bevat ook oestrogeen, met hormoontherapie verleng je dus je blootstelling aan oestrogeen met enkele jaren.
Moeten dan niet alle vrouwen hormonen gaan gebruiken? Mosconi benadrukt dat op dit moment hormonen nog niet worden voorgeschreven ter preventie van Alzheimer. Zo ver zijn we nog nog niet, de wetenschappelijke basis hiervoor moet nog verder worden versterkt. Ze worden echter wel voorgeschreven om overgangsklachten te behandelen en daarin zijn ze zeer effectief.
(13 minuten)
Starten met hormoontherapie voor de menopauze
Mosconi hoopt dat hormonen kunnen helpen ter preventie van Alzheimer. Daarom doet ze hier onderzoek naar. Op dit moment loopt er een onderzoek van haar waarbij vrouwen op vrij jonge leeftijd (40-50 jaar) hormoontherapie krijgen, dus al voor de menopauze (laatste menstruatie) en rond het moment dat de productie van oestrogeen begint af te nemen. Ze onderzoekt ook welke producten het beste zijn en wat de beste leeftijd is om met hormonen te starten.
Hopelijk leidt dat er in de komende jaren toe dat duidelijk wordt of en hoe hormonen kunnen worden ingezet om het risico op Alzheimer bij vrouwen te verlagen.
Wat is hormoontherapie precies?
Vanaf de leeftijd van ongeveer 35 jaar begint je productie van het hormoon oestrogeen af te nemen. Deze afname begint langzaam en versnelt tussen de 40 en 50 jaar. Rond gemiddeld 51 jaar hebben vrouwen de menopauze (je laatste menstruatie), je maakt dan vrijwel geen oestrogeen meer aan.
Ca. 80% van alle vrouwen heeft last van overgangsklachten
Door het wegvallen van de productie van oestrogeen krijgt ca. 80% van alle vrouwen overgangsklachten.
Hormoontherapie vervangt de hormonen die je rond/na de overgang niet meer zelf aanmaakt. Het gaat om de hormonen oestrogeen (17 beta estradiol) en progesteron.
Effectief tegen overgangsklachten
Hormoontherapie is heel effectief tegen overgangsklachten. De meeste klachten verdwijnen binnen 2 tot 3 weken na aanvang van de therapie. Voor veel vrouwen die hormonen gebruiken is dit een enorme opluchting, velen ervaren het als het terugkrijgen van hun oorspronkelijke zelf.
Overgangsklachten/-symptomen
Onderstaande klachten, als ze ontstaan tussen 40 en 60 jaar, zijn vaak symptomen van de overgang:
- Hevige bloedingen
- Nachtzweten
- Opvliegers
- Zwaarmoedigheid
- Stemmingswisselingen
- Neerslachtigheid, depressie
- Paniekaanvallen
- Burn-out (overgangsverschijnselen worden regelmatig als burn-out gediagnosticeerd)
- Slecht slapen
- Hartkloppingen
- Geheugenstoornissen
- Spier- en gewrichtsproblemen
- Terugkerende blaasontstekingen
- Algehele malaise
Voordelen van hormoontherapie
- Bovenstaande klachten verdwijnen
- Beter slapen
- Sterkere botten
- Lager risico op hart- en vaatziekten
Via huisarts en/of gynaecoloog
Bij overgangsklachten kan hormoontherapie door je huisarts worden voorgeschreven, of hij/zij stuurt je door naar een gynaecoloog.
Hormoontherapie bestaat uit 2 hormonen: oestrogeen en progesteron. Oestrogeen wordt vaak gegeven in een vorm die door de huid gaat, bijvoorbeeld via een spray of crème. Het voordeel van opname van oestrogeen via de huid is dat het geen verhoogd risico geeft op trombose. Progesteron wordt meestal voorgeschreven in de vorm van een pil.
Hoe zit het met borstkanker?
Er is in het verleden veel negatieve berichtgeving geweest rondom hormoontherapie, met als gevolg dat veel vrouwen er niet voor hebben durven kiezen en/of artsen het niet meer wilden voorschrijven.
Het begon in 1993 met een grootschalig onderzoek naar de gezondheidseffecten van hormoontherapie bij vrouwen, het ‘Women’s Health Initiative’ (WHI). Vanaf 2002 kwamen de resultaten van dit onderzoek stapsgewijs naar buiten.
De WHI gaf in 2002 aan dat ze stopten met het deel van het onderzoek waarin gekeken naar het gebruik van een combinatie van oestrogeen en een progestageen. Ze stopten omdat ze bij de deelnemers een klein verhoogd risico op borstkanker, hartaandoeningen, beroertes en bloedstolsels zagen. Ze vonden het niet verantwoord om de vrouwen uit het onderzoek aan de hormonen te blijven blootstellen.
Dit bericht kwam groots in het nieuws en in de media. Het gebruik van hormonen tegen overgangsklachten nam daardoor wereldwijd sterk af en veel artsen stopten met het voorschrijven van deze medicijnen.
Veel kritiek op het onderzoek
Experts hadden echter veel kritiek op de uitvoering van het onderzoek: het gebruikte progestageen was niet goed, de vrouwen in het onderzoek waren veel te oud, veel vrouwen hadden veel overgewicht, etc. De media pakte deze kritiek echter niet op, er werd maar weinig aandacht aan besteed.
Recent onderzoek door WHI wel positief
Het WHI luisterde wel naar de kritiek van de experts en is in de jaren daarna verdergegaan met onderzoek. Ook in het Verenigd Koninkrijk zijn grote onderzoeken gedaan naar hormoontherapie. Daaruit kwamen veel positievere resultaten.
In 2020 rapporteerde het WHI het volgende over een lange termijn onderzoek onder 27.000 vrouwen:
- Vrouwen die alleen oestrogeen gebruikten hadden een verminderd risico op borstkanker.
- Vrouwen die een combinatie van hormonen (oestrogeen en een progestageen) gebruikten hadden een licht verhoogd risico op borstkanker. Het sterfterisico bij deze vrouwen was niet verhoogd.
- Obese vrouwen hadden een verhoogd risico op borstkanker en een hoger borstkankersterfterisico.
- Vrouwen die binnen 10 jaar na het begin van de menopauze begonnen met hormoontherapie of jonger waren dan 60 jaar, hadden een lager risico op hart- en vaatziekten en een lager risico op sterfte door alle oorzaken.
Gynaecoloog Dorenda van Dijken over hormoontherapie
Dorenda van Dijken is een ervaren gynaecoloog bij het OLVG in Amsterdam en is gespecialiseerd in de overgang. Ze is ook voorzitter van de Dutch Menopause Society.
In onderstaande video’s vertelt ze de belangrijkste feiten over hormoontherapie tijdens de overgang. Ze gaat ook in op de onderzoeken van het Word Health Initiative.
De tweede video is heel informatief. Ze vertelt dat veel cliënten bij hun aankloppen met klachten over stemmingswisselingen, somberheid en/of depressieve klachten. Wanneer de hormonen uit balans zijn, raken ook veel vrouwen uit balans. Ze legt ook uit dat de huidige hormoontherapie heel veilig is.
(13 minuten)
(12 minuten)
Je moeder heeft Alzheimer: wel of geen hormoontherapie voor jou?
Je hebt net gelezen dat er waarschijnlijk een relatie bestaat tussen de overgang en het veel hogere risico op Alzheimer bij vrouwen. En dat hormoontherapie hier wellicht tegen helpt maar dat dat er meer onderzoek nodig is voordat we die conclusie echt kunnen trekken.
Stel nu dat je moeder Alzheimer heeft en jij bang bent dat je er ook aanleg voor hebt. Ga je dan met je huisarts praten over het gebruiken van overgangshormonen?
Artsen schrijven op dit moment geen overgangshormonen voor om Alzheimer te voorkomen. De wetenschappelijke kennis hierover is nog onvoldoende breed gedragen om artsen te adviseren om hormonen voor te schrijven ter preventie van Alzheimer. Overgangshormonen worden op dit moment alleen voorgeschreven bij overgangsklachten.
Jij weet nu meer over de eventuele relatie tussen de overgang en Alzheimer. Je weet nu ook dat de huidige hormoontherapie geen verhoogd risico op borstkanker, je risico op hart- en vaatziekten verlaagt, je botten sterker houdt en je overgangsklachten doet verdwijnen. Veel voordelen dus!
Deze kennis maakt het voor jou misschien gemakkelijker om bij overgangsklachten met je huisarts te gaan praten over hormoontherapie. Dat je bij gebruik van hormonen dan misschien ook je risico op Alzheimer verlaagt, is mooi meegenomen. En je hoeft niet te wachten totdat je klachten echt heel ernstig zijn want er zijn aanwijzingen dat hormoontherapie gunstiger is als je er juist iets vroeger mee begint.
Leuk interview met Lisa Mosconi door Jillian Michaels
Hormone Therapy Associated With Improved Cognition
Oct. 16, 2019 — Estrogen has a significant role in overall brain health and cognitive function. That’s why so many studies focused on the prevention of cognitive decline consider the effect of reduced estrogen …
