Hormoontherapie
1. Hormoontherapie preventief tegen Alzheimer?
Twee keer zoveel vrouwen als mannen krijgen Alzheimer
Vrouwen krijgen veel vaker Alzheimer dan mannen; 1 op de 3 vrouwen krijgt Alzheimer/dementie, bij mannen is dit 1 op 7.
Leeftijd werd altijd gezien als de belangrijkste oorzaak van het vaker voorkomen van Alzheimer bij vrouwen. Vrouwen worden gemiddeld iets ouder dan mannen en hoe ouder je bent hoe hoger je risico op Alzheimer.
Onderzoekster Lisa Mosconi is gespecialiseerd in preventie van Alzheimer bij vrouwen. Ze staat aan het hoofd van het ‘Women’s Brain Initiative’, een belangrijk onderzoek naar hoe het risico op Alzheimer bij vrouwen kan worden verminderd. In november 2021 kwamen de eerste onderzoeksresultaten naar buiten.
Hersenen van vrouwen krimpen tijdens de menopauze
Het onderzoeksteam heeft hersenscans gemaakt van 99 vrouwen van achterin de 40/50 jaar. Hieruit bleek dat het hersenvolume van vrouwen significant vermindert tijdens de overgang. Mannen in dezelfde leeftijd en vrouwen voor de menopauze zijn ook onderzocht, zij hadden geen verlies van hersenvolume.
Meer oestrogeen, minder krimp
Bovendien zagen ze een verband tussen het hersenvolume en de hoeveelheid oestrogeen waaraan vrouwen waren blootgesteld tijdens hun leven. Langere oestrogeenblootstelling hing samen met minder krimp van de hersenen tijdens de overgang.
Oorzaken van een hogere oestrogeen blootstelling zijn o.a. kinderen krijgen, borstvoeding geven, een lange vruchtbare periode hebben (vroege start van menstruatie en/of laat in de overgang komen), gebruik van de anticonceptiepil en/of hormoontherapie bij de overgang.
Oestrogeen is belangrijk voor je hersenen
Het is al lang bekend dat oestrogeen belangrijk is voor het vrouwenbrein want overal in het brein bevinden zicht oestrogeenreceptoren. Oestrogeen is belangrijk bij de hersenontwikkeling en het heeft een voedende en beschermende rol. Helaas daalt bij vrouwen in de overgang de hoeveelheid oestrogeen heel snel. En dat kan dus gepaard gaan met een verlaging van het hersenvolume, vooral in de hersendelen die bij Alzheimer als eerste worden aangetast. Dat alles gebeurt tijdens de menopauze. Terwijl we ondertussen ook weten dat het proces richting Alzheimer al wel 20 jaar eerder start dan dat je symptomen krijgt. Het begin van Alzheimer lijkt dus vlak bij de overgang te liggen. Dat kan toevallig zo zijn, maar er zou ook een oorzakelijk verband kunnen zijn dat we nog niet kennen.
Nader onderzoek naar hormoontherapie rond de overgang
De onderzoekers hopen in de toekomst nog meer duidelijkheid te krijgen over het verband tussen oestrogeen en het hersenvolume bij vrouwen. Ze zouden graag verder onderzoek doen naar hormoontherapie die start rond de overgang, met als doel het risico op Alzheimer bij vrouwen te verlagen.
Youtube video interview met Lisa Mosconi:
2. Wat is hormoontherapie?
Vanaf de leeftijd van ongeveer 35 jaar begint je productie van het hormoon oestrogeen af te nemen. Deze afname begint langzaam en versnelt tussen de 40 en 50 jaar. Rond gemiddeld 51 jaar kom je in de menopauze (je laatste menstruatie), je maakt dan vrijwel geen oestrogeen meer aan.
Door het wegvallen van de productie van oestrogeen krijgt ca. 80% van alle vrouwen overgangsklachten.
Hormoontherapie vervangt de hormonen die je rond/na de overgang niet meer zelf aanmaakt. Het gaat om de hormonen oestrogeen en progesteron.
Effectief tegen overgangsklachten
Hormoontherapie is heel effectief tegen overgangsklachten. Bij klachten kan het door je huisarts worden voorgeschreven, of hij/zij stuurt je door naar een gynaecoloog. Hormoontherapie bestaat uit 2 hormonen: oestrogeen en progesteron. Oestrogeen wordt vaak gegeven in een vorm die door de huid gaat, bijvoorbeeld via een spray, crème of pleister. Progesteron komt meestal in de vorm een pil.
Voordelen van hormoontherapie
- Zeer effectieve oplossing bij overgangsklachten
- Beter slapen
- Sterkere botten
- Minder risico op hart- en vaatziekten
Overgangsklachten/-symptomen
Onderstaande klachten, als ze ontstaan tussen 40 en 60 jaar, zijn vaak symptomen van de overgang:
- Hevige bloedingen
- Nachtzweten
- Opvliegers
- Zwaarmoedigheid
- Paniekaanvallen
- Burn-out (overgangsverschijnselen worden regelmatig als burn-out gediagnosticeerd)
- Slecht slapen
- Hartkloppingen
- Geheugenstoornissen
- Spier- en gewrichtsproblemen
- Terugkerende blaasontstekingen
- Algehele malaise
Hormoontherapie bij de overgang, daar was toch iets mee?
Er is in het verleden veel negatieve berichtgeving geweest rondom hormoontherapie, met als gevolg dat veel vrouwen er niet voor hebben durven kiezen en/of artsen het niet meer wilden voorschrijven. Het begon in 1993 met een grootschalig onderzoek naar de gezondheidseffecten van hormoontherapie bij vrouwen, het ‘Women’s Health Initiative’ (WHI). Vanaf 2002 kwamen de resultaten van dit onderzoek stapsgewijs naar buiten.
De WHI gaf in 2002 aan dat ze stopten met het deel van het onderzoek waarin gekeken werd het gebruik van een combinatie tussen oestrogeen en een progestageen. Ze stopten omdat ze bij de deelnemers een klein verhoogd risico op borstkanker, hartaandoeningen, beroertes en bloedstolsels zagen. Ze vonden het niet verantwoord om de vrouwen uit het onderzoek aan de hormonen te blijven blootstellen.
Dit bericht kwam groots in het nieuws en in de media. Het gebruik van hormonen tegen overgangsklachten nam daardoor wereldwijd sterk af en veel artsen stopten met het voorschrijven van deze medicijnen.
Veel kritiek op het onderzoek
Experts hadden echter veel kritiek op de uitvoering van het onderzoek: Het gebruikte progestageen was niet goed, de vrouwen in het onderzoek waren veel te oud, veel vrouwen hadden veel overgewicht, en nog veel meer. Naar deze kritiek werd echter nauwelijks geluisterd.
Recent onderzoek door WHI wel positief
Het WHI luisterde wel naar de kritiek van de experts en is in de jaren daarna verdergegaan met onderzoek. Ook in het Verenigd Koninkrijk zijn grote onderzoeken gedaan naar hormoontherapie. Daaruit kwamen veel positievere resultaten.
In 2020 rapporteerde het WHI het volgende over een lange termijn onderzoek onder 27000 vrouwen:
- Vrouwen die alleen oestrogeen gebruikten hadden een verminderd risico op borstkanker.
- Vrouwen die een combinatie van hormonen (oestrogeen en een progestageen) hadden een licht verhoogd risico op borstkanker. Het sterfterisico bij deze vrouwen was niet verhoogd.
- Obese vrouwen hadden een verhoogd risico op borstkanker en een hoger borstkankersterfterisico.
- Vrouwen die binnen 10 jaar na het begin van de menopauze begonnen met hormoontherapie of jonger waren dan 60 jaar, hadden een lager risico op hart- en vaatziekten en een lager risico op sterfte door alle oorzaken.
Gynaecoloog Dorenda van Dijken over hormoontherapie
Dorenda van Dijken is gynaecoloog bij het OLVG in Amsterdam en is gespecialiseerd in de overgang. Ze is ook voorzitter van de Dutch Menopause Society. In korte deze video vertelt ze in sneltreinvaart de belangrijkste feiten over hormoontherapie tijdens de overgang. Ze gaat ook in op de onderzoeken van het Word Health Initiative.
In deze podcast met Dorenda van Dijken gaat ze uitgebreid in op de overgang, hormoontherapie en wat je verder nog kunt doen om het draaglijker te maken.
Wat vindt Alzheimer Preventie Nederland?
Wij willen graag dat jij gezond oud wordt, waarbij wij ons vooral richten op het voorkomen van Alzheimer.
Het onderzoek van Dr. Mosconi over onze hersenen tijdens de overgang was voor ons aanleiding om je deze informatie te geven. We vinden het belangrijk dat je weet dat er wellicht een verband is tussen de overgang en het verhoogde risico op Alzheimer bij vrouwen.
We willen ook graag de angst die bij veel vrouwen bestaat rondom hormoontherapie verminderen. De recente onderzoeken van het WHI laten zelfs positieve effecten zien van het gebruik van overgangshormonen.
Maar liefst 80% van alle vrouwen heeft klachten, en een derde deel daarvan heeft zeer ernstige klachten. Er is dus veel leed onder heel veel vrouwen die in de overgang zitten. Hormoontherapie helpt om zonder klachten de overgangsjaren door te komen.
In Nederland gebruikt slechts 5% van alle vrouwen in de overgang hormoontherapie. In veel andere Westerse landen ligt dit percentage op wel 35-40%.
Ted-talk van Lisa Mosconi over verschillen in de hersenen tussen man en vrouw en dat vrouwen daarom meer risico op Alzheimer zouden kunnen hebben.
Ze vindt het nog te vroeg om te stellen dat hormoontherapie Alzheimer kan voorkomen. Het helpt echter wel tegen allerlei klachten tijdens de overgang. Voor preventie van Alzheimer gaat ze in op gezonde voeding en voeding met met veel fyto-oestrogenen. Ze legt ook uit waarom stress je overgangsklachten behoorlijk kan verergeren.
3. Bronnen
Leading Neuroscientist Reveals The Truth About The Female Brain | Dr Lisa Mosconi
Okt 2020. Interview door Dr. Rangan Chatterjee
De gezondheid van de hersenen van vrouwen is een van de meest onderbelichte, onder gediagnosticeerde en onder behandelde medische gebieden. Vrouwen hebben twee keer zoveel kans om de ziekte van Alzheimer te krijgen, twee keer zoveel kans om angstig of depressief te worden, vier keer meer kans op hoofdpijn en migraine en ze zijn vatbaarder voor hersentumoren en beroertes dan mannen. Voor Lisa Mosconi is dit een duidelijke aanwijzing dat er verschillen zijn tussen vrouwelijke en mannelijke hersenen. Ze heeft er haar levenswerk van gemaakt om er meer over te leren.
Neurowetenschapper Dr. Lisa Mosconi is directeur van het Women’s Brain Initiative en werkt bij de Alzheimer’s Prevention Clinic aan het Weill Cornell Medical College, VS, waar ze onderzoekt hoe genetica, levensstijl en voeding de gezondheid van de hersenen beïnvloeden, vooral bij vrouwen.
4. Meer onderzoek over hormoontherapie vind je hier
Bij vrouwen zou een hogere blootstelling aan oestrogeen tijdens hun leven beschermend kunnen werken voor hun hersenen, vooral in hersengebieden die vaak worden aangetast door Alzheimer
De daling van de oestrogeenspiegels die optreedt tijdens de menopauze leidt tot afname van de volumes in belangrijke hersengebieden die ook worden aangetast bij de ziekte van Alzheimer. Een nieuwe studie suggereert dat een grotere cumulatieve blootstelling aan oestrogeen in het leven, bijvoorbeeld door meer kinderen te hebben gehad of door hormoontherapie in de menopauze, deze krimp van de hersenen kan tegengaan.
Onderzoek onder ca. 380.000 vrouwen vanaf 45 jaar die wel of geen hormoontherapie hebben gebruikt. Er is gezocht naar een verband tussen het gebruik van hormoontherapie en het krijgen van allerlei neurodegeneratieve ziektes (Alzheimer, Parkinson, dementie, MS en ALS). Belangrijke punten uit het onderzoek
- Hormoontherapie was gecorreleerd met een verminderd risico op Alzheimer en andere neurodegeneratieve ziektes
- Gebruik van natuurlijke hormonen (17beta estradiol en progesteron) lijkt het risico verder te verminderen.
- Een langer gebruik van hormonen (> 1 jaar) was gecorreleerd met minder risico
- Rond de menopauze beginnen geeft waarschijnlijk een beter resultaat.
Menopause impacts human brain structure, connectivity, energy metabolism, and amyloid-beta deposition. – juni 2021
Vrouwen met het Apoe4-gen bouwen meer plaques op tijdens de peri-menopauze dan vrouwen zonder het Apoe4-gen.